اخیرا شاهد اعتراض های آذریهای عزیز به برنامه فیتیله بودیم. آنچه شد را کم و بیش میدانید اما رخصت دهید از منظر دیگری هم به این رخداد نگاه کنیم

قصه اینکه در بخشی از یک نمایش برنامه فیتیله ( که مجید قناد آنرا پی ریخت) یک هتلدار ترک به فرزند یک فارس (یا تهرانی) میگوید دندانهایت را بجای مسواک با فرچه شستشوی حمام شسته ای (یا یک چنین چیزی). و بعد ... خیزید و خز آرید که نه گل ماند و نه گلزار...

واقعا اگر قرار بود این جمله یا جملات مشابه آن توهین فرض شود در آنصورت به فارس جماعت که بیشتر از ترک جماعت توهین  شده بود. چراکه اولا آن پسر با نفهمی خود آن مسواک را زده بود و دوم هم اینکه دهانش بقول خودش و بقول آن هتلدار بوی فاضلاب میداد!

تهیه کننده برنامه فتیلیه خود یک آذری است و مگر میشود یک آذری به ایل و تبار خود توهین کند آنهم در رسانه ای که به آن رسانه ملی میگوئیم؟! 

از همان ابتدا هم دیدید که همین رسانه ملی،  خود بوغ برداشت و در بخشهای مختلف خبری رادیو و تلویزیون از این رخداد گفت و گفت و گفت و آنهائی را که هم اصولا خبر نداشتند باخبر کرد . دیده اید وقتی اعتراضی جدی در جائی مطرح باشد اصولا خبر آن در اخبار صدا و سیما منعکس نمیگردد چه رسد به اینکه با آب و تاب و پی در پی با تحلیلهای مختلف روی آنتن رود. حقیقت اینکه با روی کار آمدن رئیس جدید صدا و سیما و ارائه برنامه هایی شاد ، تمام این برنامه ها رو به فنا میرود. صبح جمعه با شمای رادیو چندین ماه است که به بهانه ای واهی بطور کامل از آنتن کنار گذاشته شده است. برنامه با عنوان هفت (اگر اشتباه نکنم) که جرای ضابطی پخش میشد به بهانه ای که هرگز کس نفهمید حذف شد ، برنامه موسیقیائی شبکه آموزش از آن شبکه کنار رفت و با ترفندی خاص برنامه فتیله هم که تهیه کنند آن از سیما به لحاظ مالی طلبکار هم بود به چنین سرنوشتی دچار شد تا آذریهای عزیز با دست خود تهیه کننده ای آذری را از میدان بدر کنند. این از یک دیدگاه.

از دیدگاهی دیگر هم میتوان به این رخداد نگریست. قبول کنید توان تحمل ما ایرانیها کم است. بویژه اگر بخشی از یک ایل یا طایفه هم باشیم که حساسیتها بیشتر خواهد بود. در غرب همه به هم توهین میکنند. توهین نُقل و نبات صحبتهای آنهاست. در یک فیلم اصطلاحاتی مانند مادرفاکر مثل عزیزم ماست. بهروز وثوقی در بیوگرافی خود نقل میکند در فیلم کاروانها ، آنتونی کوئین به من گفت مادرفاکر. همان لحظه به فرودگاه اصفهان برگشتم و با هواپیما خود را به تهران رساندم. تهیه کننده پشت سرم آمد و با خواهش و التماس مرا به اصفهان برگرداند. کوئین به من خندید که مگر چه گفتم که رفتی؟ گفتم مادرفاکر در اینجا یعنی توهین به جداندرجد ما. و او گفت مگر با فحش یا کلمه و سخن، میتوان ماهیت پدر و مادر شما را عوض کرد؟! اصالت هرکس چیزی نیست که حتی با تبلیغات بتوان بدان خدشه ای وارد کرد چه برسد به جوک و فحش و متلک . در غرب فیلمی ساخته میشود با نام آخرین وسوسه مسیح که در آنجا عیسی بن مریم در صفی که سرش در خانه یک فاحشه است می ایستد. جامعه کلیسای غرب و حتی مسیحیهای دو آتشه  هرگز به این صحنه اعتراض نمیکند . حتی به اینکه آنتونی کوئین در نقش یک دزد و فاسد در توپهای سن سباستین و رابرت دنیرو در فیلمی مشابه لباس کشیشی به تن کنند و در زمره افراد مقدس درآیند عکس العمل نشان نمیدهد اما کافی از روی همین دو فیلم فیلمی با نام مارمولک ساخته شود و بازهم در اینجا خیزید و خز آرید که هنگام خزان است و به زعم ما جسد پیغمبر در قبر لرزیده است! و یا فیلمی چون شوکران ساخته و در آن خانم تهرانی در نقش یک پرستار که اندکی روحیات خاص دارد پخش شود تا جامعه پرستاری و پزشکی علم بر دوش و پلاکارد بر دست فریاد برآرند که چه نشسته اید که جامعه پزشکی را کشتند و استخوانش را هم به دندان کشیدند! و مثالهای مشابه....

از منظری دیگر مینگریم

دوسال قبل یک سریال در ایران به دلیل توهین به جامعه بختیاری بطور کامل از آنتن کنار رفت. سریالی که از پول همین مردم به هزینه ای گزاف ساخته شده بود. در آنجا توهینی مستقیم و جدی به جامعه بختیاری شده بود و کسی نمیتوانست انکار کند. سوال اینجاست که بخش ممیزی صدا و سیما این وسط کجای کار است و چرا کسی هرگز یقه این چند نفر که دور هم چائی میخورند و بابت کارشان حقوق کلان میگیرند را نمیگیرد. هرچه باشد این فیلمها (حتی پخش مستقیم ها) از زیر فی لتر همین آقایان رد شده به سمع و نظر مردم میرسد. کسانی که حتی از نشان دادن سینه یک خانم نمیگذرند و با نقاشی روی فیلم آنرا از دید امثال ما پنهان میکنند چطور نمیتوانند تشخیص دهند یک جمله در یک فیلم توهین به ایل و تبار و فرهنگ خاصی از ایران هست یا خیر؟ و اگر نمیدانند چطور از قِبَل کار خود حقوق میگیرند؟

کشور ما کشوری است با فرهنگهای مختلف. برخلاف تمام کشورهای جهان که فرهنگ و نژادی واحد دارند. اینجا بلوچ زندگی میکند ، کردها هستند ، ترکها هستند ، گیلکی ها ، لرها ،بختیاریها ، عربها ... انگلیسیها به مدد همین تنوع ، ب خدعه و نیرنگ و ایجاد تفرقه مساحت کشور 6 میلیون کیلومتر مربعی ما را طی 300 سال اخیر به 1 و نیم میلیون کیلومتر مربع رساندند. کشور ما را تجزیه کردند و هنوز هم با چنین هدفی بدنیال ایجاد تفرقه بین اقوام ما هستند. آنها افغانستان را 200 سال پیش از ما جدا کردند ، عراق را 300 سال قبل از ما گرفتند ، بحرین را 40 سال قبل تجریه کردند ، آذربایجان را 100 سال قبل به کمک شوروی از ما جدا کردند ، ترکمنستان را 300 سال قبل به روسیه دادند ، سواحل جنوبی خلیج فارس را 50 سال قبل به این بهانه که آنجا طوایفی بادیه نشین هستند که بود یا نبود آنها سودی بحال ایران ندارد از ما جدا کردند و 50 سال قبل اسم آنرا امارات متحده (همان امیر نشین ها و چادرنشینهائی که متحد شده بودند و زیر سقف رفته بودند) نامیدند و آنرا تبدیل به کشوری کردند که اینروزها ساختمان 800 متری بنا میکند و جزیره مصنوعی در آبهای ما میزند و توریستی ترین کشور منطقه میشود و اگر جلوی واق واقش را کسی نگیرد ادعا دارد کل ایران و دانشمندانش هم بخشی از میراث آنهاست ! واقعا چرا ما از ناحیه بیگانگان طی قرنهای اخیر صدمه دیده ایم؟ رمز آن فقط یک چیز است. و آن اینکه ملت ما ملتی احساسی است و با سوء استفاده از همین حربه کشور ما و ملت ما سالهاست که از همان ناحیه آسیب دیده و می بیند. انگلیسها در سیاست ید طولایی دارند. آنها در عهد قاجار و حتی صفویه به قمه زنهای دسته های عزاداری در ایران پول میدادند تا قمه بخرند تا بهتر بتوانند قمه زنی کنند. و بعد به ریش من و ما میخندیدند که راز عقب نگهداشتن یک ملت همین است. نه به آن خاطر که کسی قمه میزند نمیداند چه میکند بلکه به آن خاطر که این قمه زن به چیز دیگری جز قمه فکر نخواهد کرد و او بدنبال همین به اختناق بردنهاست. اگر آنزمان به یک قمه زن میگفتید واقعا کار تو چه سودی به حال خودت و امام حسین دارد خونت پای خودت بود . اینکه مضرترین چیز برای ملت ما احساسات است دقیقا به همین خاطر بود.

بدون شک ، اتحاد ریشه مقابله با بیگانگان است. ملت ما (با هر قومیتی) نباید آنچنان حساس باشد که بخاطر برنامه ای چون فیتیله که خودش مثل نامش حقیرتر از آنی است که حتی بخاطر آن فریاد زد به هم میهن خود بتازد که چرا چنین گفتی. جماعت تهرانی هم نباید چنان باشد که در پس یک جوک یا متلک کسی را تحقیر کند که قرنهاست شجاعتهایش زبانزد خاص و عام است. شجاعتی که همان تهرانی در پستوی خانه خودش هم ممکن است نداشته باشد. شان و مزلت قومهای ما آنقدر بالا هست که پشت هرکدام یک تاریخ نهفته است و همه عزیزند. عزیزتر از همه.

سریال معمای شاه سریالی است که با هزینه گزاف و با دبدبه و کبکه کارگردان و خود سیما در نهایت روی آنتن رفت. سریالی که ابتدای امر قرار بود کیومرث پوراحمد بسازد اما با توجه به دیدگاه پوراحمد که گفت هرگز تاریخ را آنگونه که دیگران به من دیکته کنند تعریف نخواهم کرد رخصت ساخت سریالِ شاهی که مد نظر او بود به او داده نشد و در نهایت محمدرضا ورزی کاری که پور احمد نکرد را بر دوش کشید.

در این سریال که با نقل تاریخ معاصر ایران و دوره پهلوی می پردازد از بازیگران متعدد ، لوکیشن های اصیل ،  گریمهای سنگین ، دکورهای خاص و کلیه امکانات سمعی بصری و بودجه کلان بهره لازم گرفته شده است. اینکه پس از پخش 6 ، 7 قسمت بنشینیم و در مورد این سریال فتوا دهیم کار عاقلانه ای نیست. باید نشست و دید و نهایت کار قضاوت کرد. اما دوستان بیاد دارند که من پس از پخش چند قسمت از سریال مختار هم نظر خود را دادم و در آنجا نوشتم که واقعیتها گاه در فیلتر ذهنی ما دچار دگرگونی و استحاله میشوند. تاریخ را تاریخ دانان می نگارند نه تاریخ دان. یک تاریخ نویس ذهنیت خود را حتما در تعریف ها و نقلهایش خواهد گنجاند. این عمل گاه عمدی هم نیست و ناخواسته جهت گیریهایی را باعث میگردد که مورد پسند دیگر تاریخدانان و منتقدان نیست. خصلت انسانها ذائقه آنهاست و تا وقتی ذائقه ما در نقل تاریخ هست ، تحریف و بحث هم هست. آقای ورزی با توپی پر و با پشتوانه ای عظیم به جنگ هر منتقدی رفته است و ادعا کرده هرکس علیه این سریال به نادرستی قضاوت کند او را به دادگاه خواهد کشید اما از نقدها استقبال خواهد کرد. نقد اساسی اینجاست که جناب آقای ورزی ، وقتی شما قرار است مثلا قصد دارید رضاخان را در اولین سکانس به مردمی که مثلا او را نمی شناسند معرفی کنید چگونه عمل میکنید؟ آیا ساخت راه آهن 6 هزار کیلومتری او را که دستور داد کوه ها را با بیل و کلنگ سوراخ کنند و تونل بزنند نشان خواهید داد یا وی را بافور بدست جلو دوربین خواهید نشاند؟ همه انسانها هم معایبی دارند هم محسناتی. اینکه جمع خوبیها بالاتر است یا جمع بدیها و اینکه ترازوی عمل هریک از ما در کدام کفه سنگین تر است قضاوتی خاص می طلبد که تنها در ید قدرت الهی و خود مردم است. نقل تاریخ حساب کفه تراوز نیست که شما در یکی دو سکانس ، اشخاص را رونمائی کنید. تاریخ را باید با تمام جزئیات (ذکر همه خوبیها و همه بدیها) همانگونه که رخ داده گفت و بعد قضاوت را به بیننده واگذار کرد و یا اینکه در نقل تک تک نماها محتاط بود . ورزی برای تعدیل این قضاوتها ، یک تصویر را در کنار یک تحلیل قرار میدهد. مثلا در تقابل با وجهه خاصی که از رضاشاه (در تصویر) به دید بیننده  می کشد ، در صحنه ای دیگر بازیگری در خیابان بهنگام عزل پهلوی اول خطاب به دیگران می گوید او آدم خوبی بود و کارهای خوبی هم کرد اما حیف که به انگلیسیها اعتماد کرد. اینگونه نقل ها صرفا برای پرکردن چاله هایی است که خود در سریال می کَنَد و بعد به نوعی آنها را پر میکُند. و یا بعنوان مثال در قسمتهای آغازین مردی وارد مطلب دکتر وزیری میشود که یک بختیاری است. ورزی با یک هوشمندی خاص در این صحنه، از بختیاریها و از زبان این مرد مدح و ستایش میکند تا در قسمتهای بعد اگر ثریا (همسر شاه که یک بختیاری است) جائی لغزید، مردم بختیاری نگویند انگی بر ما مترتب شد ... در نقل تاریخ احتیاجی به چاه کندن و پر کردن نیست. کافی است چند کار شاخص (هم خوب هم بد) را از هرکس نشان داد و بعد قضاوت را بر عهده بیننده گذاشت. اینکه چقدر در نقل خوبیها و بدیها دست کارگردان باز است صحبتی مفصل است که خود وی با آگاهی خود ، آن را پذیرفته است و باید پی آنرا بر تن خود هم بمالد. تمام انسانها شخصیتهایی خاکستری دارند. بد مطلق و خوب مطلق نداریم. ادعا داریم که انبیا و ائمه از این قاعده مستثنا بوده اند. اما آیا بواقع اینگونه بوده است؟ آیا خود آنها هرگز دلی را نرنجانده اند؟... که اگر اینگونه باشد نباید به آنها انسان گفت. تنها فرشتگانند که شخصیتی سفید دارند. معزل تاریخ فیلمسازی جهان و بخصوص ایران تعریف یک خط کش و تعریف شخصیتهای سفید و سیاه است. در کمتر فیلم ایرانی ،شاهد شخصیتی خاکستری هستیم. درحالیکه همه انسانها ، خاکستری اند. خاکستریهایی که گاه تیره ترند و گاه روشن تر.

در این سریال در کنار نقل مستقیم وقایع تاریخی ، خانواده ای از قشر بالا (در منیریه) و مجازی ، با عنوان دکتر وزیری را می بینیم که تک تک اعضای خانواده اش نمادی از بخش خاصی از اقشار جامعه هستند. اما بهتر بود خانواده دیگری که در سطح مالی بسیار پائین تری بود هم به سریال اضافه شود و تاثیر وقایع تاریخی بر این خانواده هم نشان داده میشد تا در این مقوله هم توازن برقرار میشد. بخش اعظم جامعه ما بخش فقیر است و اگرچه در این سریال جسته و گریخته افرادی از این قشر وارد و خارج میشوند اما زندگی آنها روایتی خاص مثل روایت خانواده دکتر وزیری ندارد.

سریال معمای شاه یک سریال شیک است. دوربینها میلیمتری کار میکنند ، گریمها دقیق هستند و جمله ها با دقت انتخاب شده اند. سنگ فرشها و دکورها تمیز و بی گرد و غبارند ، ماشینها برق میزنند و الی ماشاالله.  یا حتی لباس پلیسهایش اتو کشیده بوده است! کجای مملکت ما و در کدام دوره تاریخی برق میزده اکه دوره پهلوی دومین آن باشد، اینجا روایت تاریخ است نه حکایت تعریف قاب عکس، که با فتوشاپی دکورگونه آنرا از هر آلایشی پالایش کرده باشیم. کدام دیوانه، موهایش هرلحظه شانه خورده و مرتب است که پسر دیوانه وزیری اینگونه باشد!... این مهم تقصیر امثال ورزی نیست ، تقصیر کارگردانهای پیشین ماست که در تعریف دکورهای  تاریخی به مراتب قدیمی تر از تاریخی که ورزی حکایت میکند این مشمول الذمه این اشتباه شده اند. از تصویرسازی دوره قاجار بگیرید که مردم هرگز با بهداشت عمومی آشنا نبودند بگیرید تا تصویرسازی امثال میرباقری در سریالهایی مانند مختار که کوزه های تازه از تنور درامده را بجای کوزه های مستعمل دست مردم فقیر، جلو دوربین می بُرد ، انگار که حتی یک کوزه لب پر (یا چرک) هم دست مردم نیست چه رسد به اینکه کوزه ای شکسته هم دیده شود و یا اینکه لباسهای پاره هم میشود بین یک لشکر آدم بر تن کسی کرد و قرار نیست همه افراد لباسهائی سالم داشته باشند و سقف خانه ها و دیوارها همگی سالم باشند و حتی شاخه ای از یک درخت هم شکسته نشده باشد و حتی یک کتاب بشکل کج در کتابخانه دیده نشود... سریال شیک سریالی واقعی و حتی جذاب نمیتواند باشد. بیاد دارم در یک فیلم ، یکی از ستارگان زیباروی هالییود (با آنهمه دبدبه زیبائی) آنقدر گریه کرد که آب بینی اش سرازیر شد و روی لباش پاشید. کارگردان عمدا (حتی به درخواست این بازیگر) آن صحنه را حذف نکرد تا صحنه های واقع گرایانه عرضه شده باشد. اما در کشور ما اگر یک کتاب از یک کتابخانه روی زمین افتاده باشد کارگردان بلند گو را برمیداد و پدر و مادر تهیه کننده و طراح دکور را جلو چشمش می آورد که این چه بساطی است و چرا فلان چیز سرجایش نیست؟! سوال اینجاست: کدام وسیله خانه خود شما در طول شب  و روز سرجایش است که یک شی در یک قاب آنهم در یک خانه تاریخی سرجایش باشد؟! گفتم سریال شاه سریالی شیک است. دوربین هرگز تکان ندارد و هرگز روی دست نیست. عادت ما ایرانیهاست که برای فیلمبرداری حتما و در تمام صحنه هایی که قرار است دوربین حرکتی داشته باشد، ریل بکاریم و دوربین را هل دهیم. عادت نکرده ایم که میشود سکانس هایی را دوربین بر دوش درحالیکه میدویم یا ما را میدوانند بدویم یا راه رویم که به واقع نمائی آن هم کمکی کرده باشیم.

سریال فاقد ضرباهنگ تند است. تعلیق و تدوین خاص در برخی صحنه ها از الزامات فیلمسازی است. این سریال مرا به یاد سریال یوسف پیامبر سلحشور می اندازد که تاترگونه و سرصبر باید همه صحبتها ادا شود تا به صحنه بعدی برویم. انگار که هرگز نباید دل تماشگر در یک صحنه بلرزد یا تکانی بخود دهد. کجاست ضرباهنگهای فیلمی مثل واترلو که آنهم تاریخ را بیان میکرد؟ کجاست تعلیق فیلمی چون 9 ساعت به راما که زندگی گاندی را به نمایش میگذارد؟

من در مورد این سریال صحبت زیاد دارم و ترجیح میدهم پس از اتمام آن یا رسیدنش به نقطه ای خاص ، مجددا از آن بگویم. اما در هر شکل ساخت این سریال تلاشی قابل ستایش و در خور تامل است که زحمت بسیاری از عوامل سینمای ایران در آن دخیل بوده است.

رابعه اسکویی که بیشتر به واسطه حضورش در آثار کمدی شناخته می شود به تازگی از ایران مهاجرت کرده تا در تولیدات شبکه ماهواره ای جم حضور یابد.

یکی از فیلمنامه نویسان کشورمان که از دوستان نزدیک اسکویی است با تأیید این خبر گفت: او اخیراَ از کشور خارج شده و آنطور که شنیده ام حکم ممنوع الکاری او هم به خاطر همین مسئله اعلام شده و قطعی است.

خبرنگاری  تلاش کرد تا در تماس با اسکویی که از جزئیات این خبر آگاه شود که تلفن همراه این بازیگر خاموش بود.

این بازیگر متولد سال ۱۳۴۵ در تهران است و فیلم ویدئویی الم شنگه و فیلم های شیر تو شیر، ننه نقلی، دزدان خیابان جردن، آینه های روبه رو، پوپک و مش ماشاالله از جمله آخرین فیلم های سینمایی او هستند.

طبق شنیده ها اسکویی برای بازی در یک فیلم ویدئویی به خارج از کشور مهاجرت کرده است و امیدواریم با وجود تأیید دوست نزدیک او شائبه  حضور او در شبکه های ماهواره ای صحت نداشته باشد و این هنرمند به کشور بازگردد و گرفتار حاشیه نشود.

پیش از این در دو سه ماه اخیر تعدادی از بازیگران ایرانی به شبکه ماهواره ای جم پیوسته اند که چکامه چمن ماه، مانی کسرائیان  و صدف طاهریان از جمله آنان هستند.